کد مطلب:210541 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:218
تقسیم فلسفه به علوم و انواع آن
در سابق گفتیم علم یا موضوعش متعلق به ماده است یا نیست اگر نباشد علم الهی است كه باید همه در عقل تصور و ادراك و تجزیه و تحلیل شود و اگر تعلق به ماده داشته باشد علوم طبیعی است كه آنچه در طبیعت و عالم كون و فساد یافت می شود مورد بحث این علم است.
و اگر قسمتی از آن به وسیله ی مواد عالم طبع درك می شود و قسمتی از آن به اساب ادراكات عقلی آنها را ریاضی گفته اند.
الف - بنابراین فلسفه در یك تقسیم به علوم الهی - طبیعی - ریاضی تقسیم می گردد كه ریاضیات واسطه بین الهیات و طبیعیات است.
تقسیمات دیگری هم كرده اند كه ما برای تشحیذ افكار خوانندگان به اجمال اشاره می كنیم.
ب - تقسیم دیگر این است كه چون فلسفه و حكمت علم به موجود است و این موجود یا در اختیار و سلطه و قدرت انسانی هست یا نیست اگر نباشد آن را فلسفه نظری گویند مانند نفوس و مجردات كه در اختیار انسان نیست ولی با انسان و سیر تكاملی آن همراه است و اگر در قدرت و سلطه او می باشد آن را فلسفه عملی خوانند مانند اخلاق و مكارم و عادات كه آدمی به اختیار خود می تواند كار خیر نماید.
ج - تقسیم دیگر فلسفه این است یا بحث در آن محتاج به وجود جسمی است با شرایط آن كه وجود ذهنی گویند آن را فلسفه طبیعی - یا سفلی - یا علم اسفل گویند زیرا بحث در مطلق ماده است كه در ذهن تصور شود.
یا محتاج به ماده ای است كه وجود خارجی آن گاهی هست و گاهی نیست و باید در ذهن تصور و تخیل گردد آن را فلسفه وسطی یا علم ریاضی و علم اوسط گویند.
یا موضوع آن اصلا محتاج به ماده نه در خارج و نه در ذهن نیست بلكه فقط باید ادراكات عقلی آن را دریابد كه فلسفه ی الهی و یا علم الهی به معنی اعم یا مابعدالطبیعه گویند.
یا آنكه موضوع آن اصلا نه در خارج و نه در ذهن قابل بحث و درك و تصور نیست و به ماده به هیچ نحو تصور تعلق نمی گیرد آن را علم اعلی و فلسفه اولی و علم الهی به معنی اخص
[ صفحه 31]
یا مابعدالطبیعه گویند و این علم مختص به اسلام است كه در مراتب خاص توحید بحث كرده و در سایر ملل این نحوه علم یا این تعمق فكری و رشد عقلی وجود ندارد.
د - تقسیم دیگری كه از فلسفه ی عملی كرده اند این است كه علم به اعمال انسان مطلق یا از جهت شخص خویشتن است كه آن را علم اخلاق گویند یا از جهت تدبیر منزل است كه علم الاجتماع خوانند یا از جهت سیاست كشور و تمدن است كه سیاست مدن گویند یا علم به ادیان و شرایع است فلسفةالناموس یا فلسفةالدین كه موجب تكامل عقلی می گردد نامیده اند.
در این تقسیم نظریه های مختلفی در سیاست مدن - و تدبیر منزل ذكر و الحاق برخی از علوم به هر یك گفته شده است كه فعلا مورد بحث ما نیست فقط می خواهیم تقسیم علوم را بیان كنیم كه بالنتیجه چنین می شود:
شعب علم تدبیر منزل
1 - علم خانه داری به تمام معنی.
2 - علم حقوق و واجبات بین افراد خانه كوچك یا خانه بزرگ «كشور».
3 - علم اقتصاد منزل و اقتصاد كشور.
4 - علم تربیت افراد منزل و تربیت عمومی اجتماع كه خود فروعی دارد.
هـ فلسفه خلقیه
تقسیم دیگر آن است كه خلقت انسان چهار علم كلی دارد:
1 - علم مبادی آفرینش.
2 - علم مكارم اخلاق و رذایل آن.
3 - علم علاج امراض نفسانی.
4 - علم بهداشت و طریقه حفظ صحت نفس كه در اثر اعمال قوای عاقله - شهویه - غضبیه رخ می دهد و هر یك علمی مستقل و فروع و شعبی مختلف و متعدد دارد.
و - فلسفه مدنی در تقسیم دیگر فلسفه مدنی 10 علم دارد بدین ترتیب:
1 - مدینه كامله كه به عظمی و وسطی و صغری تقسیم شده.
2 - مدینه فاضله كه تمدن متكی به قانون عقلی است.
3 - مدینه ضاله كه متكی به قانون بشری و خیالی است.
4 - مدینه فاسقه كه تمدن قائم بر قوانین وهمی است در سیر شرور و فساد.
5 - مدینه جاهله كه روی نادانی و نابخردی بنا شده.
6 - فلسفه سیاسی كه از علاقه و روابط بین حكومت های سیاسی هم جوار بحث می كند
[ صفحه 32]
7 - فلسفه حقوق كه از قوانین منظم و مدونه اجتماعات سخن می گوید.
8 - فلسفه اجتماع كه در اصول عامه از جهت آراء ارتباطی بحث می كند.
9 - فلسفه تربیت كه از اسلوب تعلیم و تربیت و مواد و مناهج و مناسك آن سخن می گوید.
10 - فلسفه اقتصاد كه از كار و كوشش در امر معیشت و تولید و مصرف احتیاجات بحث می كند و هر یك منشعب به شعبی مفصل گردیده كه اقتصاد امروز مورد توجه جهانیان قرار گرفته است.
و اگر قسمتی از آن به وسیله ی مواد عالم طبع درك می شود و قسمتی از آن به اساب ادراكات عقلی آنها را ریاضی گفته اند.
الف - بنابراین فلسفه در یك تقسیم به علوم الهی - طبیعی - ریاضی تقسیم می گردد كه ریاضیات واسطه بین الهیات و طبیعیات است.
تقسیمات دیگری هم كرده اند كه ما برای تشحیذ افكار خوانندگان به اجمال اشاره می كنیم.
ب - تقسیم دیگر این است كه چون فلسفه و حكمت علم به موجود است و این موجود یا در اختیار و سلطه و قدرت انسانی هست یا نیست اگر نباشد آن را فلسفه نظری گویند مانند نفوس و مجردات كه در اختیار انسان نیست ولی با انسان و سیر تكاملی آن همراه است و اگر در قدرت و سلطه او می باشد آن را فلسفه عملی خوانند مانند اخلاق و مكارم و عادات كه آدمی به اختیار خود می تواند كار خیر نماید.
ج - تقسیم دیگر فلسفه این است یا بحث در آن محتاج به وجود جسمی است با شرایط آن كه وجود ذهنی گویند آن را فلسفه طبیعی - یا سفلی - یا علم اسفل گویند زیرا بحث در مطلق ماده است كه در ذهن تصور شود.
یا محتاج به ماده ای است كه وجود خارجی آن گاهی هست و گاهی نیست و باید در ذهن تصور و تخیل گردد آن را فلسفه وسطی یا علم ریاضی و علم اوسط گویند.
یا موضوع آن اصلا محتاج به ماده نه در خارج و نه در ذهن نیست بلكه فقط باید ادراكات عقلی آن را دریابد كه فلسفه ی الهی و یا علم الهی به معنی اعم یا مابعدالطبیعه گویند.
یا آنكه موضوع آن اصلا نه در خارج و نه در ذهن قابل بحث و درك و تصور نیست و به ماده به هیچ نحو تصور تعلق نمی گیرد آن را علم اعلی و فلسفه اولی و علم الهی به معنی اخص
[ صفحه 31]
یا مابعدالطبیعه گویند و این علم مختص به اسلام است كه در مراتب خاص توحید بحث كرده و در سایر ملل این نحوه علم یا این تعمق فكری و رشد عقلی وجود ندارد.
د - تقسیم دیگری كه از فلسفه ی عملی كرده اند این است كه علم به اعمال انسان مطلق یا از جهت شخص خویشتن است كه آن را علم اخلاق گویند یا از جهت تدبیر منزل است كه علم الاجتماع خوانند یا از جهت سیاست كشور و تمدن است كه سیاست مدن گویند یا علم به ادیان و شرایع است فلسفةالناموس یا فلسفةالدین كه موجب تكامل عقلی می گردد نامیده اند.
در این تقسیم نظریه های مختلفی در سیاست مدن - و تدبیر منزل ذكر و الحاق برخی از علوم به هر یك گفته شده است كه فعلا مورد بحث ما نیست فقط می خواهیم تقسیم علوم را بیان كنیم كه بالنتیجه چنین می شود:
شعب علم تدبیر منزل
1 - علم خانه داری به تمام معنی.
2 - علم حقوق و واجبات بین افراد خانه كوچك یا خانه بزرگ «كشور».
3 - علم اقتصاد منزل و اقتصاد كشور.
4 - علم تربیت افراد منزل و تربیت عمومی اجتماع كه خود فروعی دارد.
هـ فلسفه خلقیه
تقسیم دیگر آن است كه خلقت انسان چهار علم كلی دارد:
1 - علم مبادی آفرینش.
2 - علم مكارم اخلاق و رذایل آن.
3 - علم علاج امراض نفسانی.
4 - علم بهداشت و طریقه حفظ صحت نفس كه در اثر اعمال قوای عاقله - شهویه - غضبیه رخ می دهد و هر یك علمی مستقل و فروع و شعبی مختلف و متعدد دارد.
و - فلسفه مدنی در تقسیم دیگر فلسفه مدنی 10 علم دارد بدین ترتیب:
1 - مدینه كامله كه به عظمی و وسطی و صغری تقسیم شده.
2 - مدینه فاضله كه تمدن متكی به قانون عقلی است.
3 - مدینه ضاله كه متكی به قانون بشری و خیالی است.
4 - مدینه فاسقه كه تمدن قائم بر قوانین وهمی است در سیر شرور و فساد.
5 - مدینه جاهله كه روی نادانی و نابخردی بنا شده.
6 - فلسفه سیاسی كه از علاقه و روابط بین حكومت های سیاسی هم جوار بحث می كند
[ صفحه 32]
7 - فلسفه حقوق كه از قوانین منظم و مدونه اجتماعات سخن می گوید.
8 - فلسفه اجتماع كه در اصول عامه از جهت آراء ارتباطی بحث می كند.
9 - فلسفه تربیت كه از اسلوب تعلیم و تربیت و مواد و مناهج و مناسك آن سخن می گوید.
10 - فلسفه اقتصاد كه از كار و كوشش در امر معیشت و تولید و مصرف احتیاجات بحث می كند و هر یك منشعب به شعبی مفصل گردیده كه اقتصاد امروز مورد توجه جهانیان قرار گرفته است.